Ashina Jiesheshuai ve 40 Çerisi - Jiucheng Saray baskını 639

Göktürk Kağanlığı 

Chieh-she-shuai'nin Okunuşu: Çie-Şe-Şuai

A-shih-na Chieh-she-erh veya Ashina Jiesheer (Çince: Geleneksel: 阿史那結社爾 / Basit.: 阿史那结社尔,
Pinyin: āshǐnà jiēshèěr, Wade-Giles: ashihna chieh-she-erh, 

Orta Çağ Çincesi: (Guangyun): ʔɑ-ʃĭə˥-nɑ˩ kiet-ʑĭa˥-nʑĭe˥) ya da  

A-shih-na Chieh-she-shuai veya Ashina Jiesheshuai, Geleneksel: 阿史那結社率 / Basit.: 阿史那结社率,
Pinyin: āshǐnà jiēshèshuai, Wade-Giles: ashihna chieh-she-shuai, 

Orta Çağ Çincesi: (Guangyun): ʔɑ-ʃĭə˥-nɑ˩ kiet-ʑĭa˥-ʃĭuĕt, d. ? - ö. 639),

Ashina Shihpopi (d. 602 - ö. 631) (Tölis Kağan,Tuli Kağan)
Ashina Li Simo (d. 583 - ö. 647) (Li Simo,Chilipi Kağan,Çelebi Kağan)  
Ashina Hexiangu  (d. ? - ö. ?) (Ho-lo-ku,Heluogu)
Ashina İllig Kağan   (d. ? - ö. 634) 
(İl Kağan,xiélì kěhàn,hsieh-li k'o-han, Baghatur Shad,Ashina Duobi/To-pi ) _____________________________________

Gaozong (d.628 - ö. 683) (Li Chih,Li Zhi)

Tai Zong (d.599 - ö. 649) (Li Shimin)

                                                                                                 _____________________________________

Ashina Chieh-she-shuai kimdir ?

Ashina Chieh-she-shuai Doğu Göktürk Kağanlığında
 

Aşina ailesi'nin mensuplarından ve Çin Tang Hanedanında
 

Chunglangchiang (Zhonglangjang, 中郎將, "Korgeneral")lığa kadar yükseltilen 

Fan-chiang (蕃將 / 蕃将, fānjiāng, "Yabancı general")lardandır.

Şipi Kağan'ın oğullarından olup 

"Tuli Kağan"(突利可汗, Tölis qaγan, küçük kağan) unvanını kullanan 

Ashina Shihpopi (阿史那什缽苾 / 阿史那什钵苾, āshǐnà shénbōbié)'nin kardeşidir.

_____________________________________
Tang'a geliş                                                                 

27 Mart 630 tarihinde 

Yin Dağları (Çogay) civarında meydana gelen Yin-shan (陰山之戰 / 阴山之战, yīnshān zhī zhàn) 

Muharebesi'nde Tang Hanedanlığı Doğu Göktürk Kağanlığı'nı yendi.

İllig Kağan ve binlerce Göktürklü Çinlilere esir düşerek Tang Hanedanlığı başkenti  

Chang-an’a götürüldüler. Böylece Doğu Göktürk Kağanlığı 630 yılında yıkıldı.
 

Göktürkler için 50 yıl sürecek olan sıkıntılı ve acılı esaret dönemi başladı.

Bazı Türk soyluları Çin ordusuna alındı. Chieh-she-shuai bu soylular arasında yer aldı.

İllig Kağan'ın esir düşüp Doğu Göktürk Kağanlığı'nın yıkılmasından önce,
  

21 Aralık 629 tarihinde
 

ağabeyi (aynı zamanda Tai Tsung'un kan kardeşi) Tölis Kağan'ın 

Tang Hanedanı'na sığınmasıyla birlikte geldi ve zamanla yükseldi. 

Chieh-she-shuai'nin rütbesi yükseltirerek Orta seviyeli general rütbesine 

(Generalin bir altı) kadar yükseltildi.

Ancak Chieh-she-shuai düzenbaz olduğu için Tölis Kağan tarafından dışlandı.
 

Chieh-she-shuai ağabeyine karşı kin besledi ve Tölis Kağan'a iftira atıp 

Tang Hanedanı'na karşı isyan etmeyi planlamakta olduğunu Tai Tsung'a ihbar etti. 

Ondan sonra imparator Tai Tsung, 

Chieh-she-shuai'yi önemsemez oldu ve rütbesi uzun süre yükselmedi.

Shunchou (Eyaleti) Askeri Valiliğine atanmış Tölis Kağan, 

631 yılında imparatoru ziyaret etmek üzere yola çıkıp
 

Pingchou'ya kadar geldiğinde hastalıktan 29 yaşında öldü.

Tai Tsung çok üzüldü ve Chungshu Shihlang (Özel Kalem Bakanlığı Müsteşarı) 

Ts'en Wenpen'e bir kitabe yazdırdı.
 

Ardılı olarak Tölis Kağan'ın oğlu Ho-lo-ku (阿史那賀邏鶻 / 阿史那贺逻鹘, āshǐnà hèluógǔ) getirildi. 

Çin imparatoru tarafından öldürülmeyen İllig Kağan, 634 yılında Çin’de öldü.

_____________________________________

Jiucheng Sarayı baskını 

13 Mayıs 639 tarihinde 

Tai Tsung yaz sarayı olan Chiu-ch'eng gōng Sarayı (九成宮 / 九成宫, jiǔchéng gōng)'na geldi.

Chieh-she-shuai gizlice eski kabilesiyle irtibata geçerek 

yaklaşık 40 yandaşını aldı ve imparatora karşı suikastı planladı.

Jiucheng Sarayı'ından Tai Tsung'un prensi olup 

Tai Tsung'un ölümünden sonra Kao Tsung olarak tahta geçecek olan 

Chin Kralı Li Chih 'in dışarı çıkarken açılacak kapıdan yararlanarak sarayın içine girerek 

doğrudan imparatorun yatak odasını basarak başarılı olabileceğini düşündü.

19 Mayıs 639 tarihinde

Ho-lo-ku'yu korumaya alıp gece sarayın dışında gizlediler.
 
Ancak o gün şiddetli esen rüzgar ve sağnak halinde yağan yağmur yüzünden 

Li Chih Saray'dan dışarı çıkmadı.  Li Chih'in gelişi gecikince
 

Chieh-she-shuai şafak vaktinin gelmesinden endişe ettiği için saraya saldırdı.

Nihayet Sarayı istila etti.  

Chieh-she-shuai ve 40 Çerisi dört katlı perdeyi aştılar. 

Rastgele ok attılar. Onlarca muhafızı öldürdüler.

Ancak (Jiucheng Sarayı) Saray muhafızları ve askerleri

dışarıdan gelen destek birlikleri tarafından desteklendi.

Che-ch'ung Sun Wu-k'ai ve adamları askerlere komuta ederek şiddetle karşılık verdiler.

Göktürkler yüzlerce Tang askerlerini öldürdü ama binlercesi üzerlerine saldırmaya devam etti.

Sonunda Sun Wu-k'ai ve adamları  mücadele ederek isyancıları geri çevirdiler.
 
İsyancılar imparatorun ahırına sığındılar ve 20 küsür atı çalıp Kuzeye kaçtılar.

Vey Nehri'yi geçip kendi kabilelerine sığınmak istediler.
 

Takip eden Tang askerleri tarafından yakalandılar ve kılıçla kesilerek öldürüldüler.
 

Tuli Kağan'ın oğlu Ho-lo-ku geri alındı ve Lingwai'ye sürgün edildi.

_____________________________________

İsyan sonrası

Chieh-she-shuai'nin isyanından sonra

Göktürklerin Sarı Irmak'ın güneyinde bulunmalarının iyi omadığını dile getirenler çoğaldı. 

Tai Tsung'da Göktürk siyasetini değiştirmeye karar verdi.
 

13 Ağustos 639  tarihinde Tai Tsung, 

"Sarayı Muhafız Birliği Sağ Wu-wei Büyük General", 

Hua Eyaleti Askeri Müsteşarı ve Huai-hua Vilâyet Kralı olan 

Li Simo (Aşina Simo)'yu Chilipi Kağan olarak atadı

ve Kutao'nun verilmesine, çeşitli eyaletlerde oturan 

Göktürk ve etnik azınlıkları Sarı Irmak'ın kuzeyine götürmesine 

ve orada surlar inşa ederek uzun süre sınır kalelerini muhafaza etmesine dair ferman çıkardı.

Ancak Chilipi Kağan Seyantolardan korkarak kaleden çıkmak istemeyince Tai Tsung, 

Sinong (Tarım Bakanı) Kuo Sipen'i Seyontolara yollayarak, 

Göktürklerle savaşmaması talimatını verdi.
 

Not:The Xueyantuo-Seyanto'lar Türktür.
         Syr-Tardush - Sir Tarduş'lar.

_____________________________________

Jiesheshuai'nin isyanı başarısız oldu. Göktürkler 681 yılında Tang Hanedanı'na karşı ayaklandı.

Kutluk Kağan'ın 17 kişi ile başlattığı özgürlük mücadelesi,

Göktürk Devleti'nin yeniden kurulması ve eski gücüne ulaşması ile tamamlandı.

_____________________________________

Kaynak: Eski Tang kitabı - Yeni Tang kitabı

Çin Kaynaklarında Türkler  "Göktürk kağanlığı"

Eski Tang kitabı, Cilt 3.   

"甲申，阿史那結社爾犯禦營，伏誅。" Çeviri açıklamaları: 甲申 : 

Çin takvimine göre ay ve tarihi belirtiyor, 639 yılında ise 19 Mayıs'a denk geliyor. 

阿史那結社爾犯禦營 : Ashina Jiesheshuai 

(TTK'nın kitabına göre A-shih-na Chieh-she-shuai), imparatorun karargahını istila etti. 

伏誅 = (hıyanet) suçundan öldürüldü.
_____________________________________
 Eski Tang kitabı, Cilt 194-1. 

"突利弟結社率，貞觀初入朝，歷位中郎將。十三年，從幸九成宮，陰結部落得四十余人，

並擁賀邏鶻，相與夜犯禦營，

逾第四重幕，引弓亂發，殺衛士數十人。折沖孫武開率兵奮擊，乃退。北走渡渭水，欲奔其部落。

尋皆捕而斬之，詔原賀邏鶻，流於嶺外。" Çeviri açıklamaları: 

突利弟結社率，= Tuli'nin kardeşi Jiesheshuai; 

貞觀初入朝，=  Zhenguan döneminin ilk yıllarında Çine geldi; 

 歷位中郎將。 =  rütbesi (yükseltirerek) Orta seviyeli general rütbesine 

(Generalin bir altı) kadar yükseltildi; 

十三年，從幸九成宮，=  (Zhenguan döneminin) 13. yılında  

(İmparator Tai Zong'a) refakat ederek Jiucheng sarayına geldi; 

陰結部落得四十余人 = Gizlice kendi kabilesiyle anlaşıp 40 küsür kişiyi aldı ; 

並擁賀邏鶻，= Heluogu'ya sahip çıkıp (yani abisinin oğlunu ismen lideri yaptı); 

相與夜犯禦營，=  Gece karargahını istila etti; 

逾第四重幕，= dört katmanlı perdeyi aşıp; 引弓亂發，= rastgele ok attılar ; 

殺衛士數十人 = onlarca muhafızı öldürdüler; 

折沖孫武開率兵奮擊，乃退。 = Sun Wukai askerlere komuta ederek karşılık verdi ve geri çevirdi; 

北走渡渭水，欲奔其部落。= Kuzeye kaçıp Vey Nehrini geçip kendi kabilesine ulaşmak istedi. 

尋皆捕而斬之，= (Takip eden Tang askerleri tarafından) 

yakalandılar ve kılıçla kesilerek öldürüldüler; 

詔原賀邏鶻，= Ho-lo-ku geri alındı; 流於嶺外。= Lingwai'ye sürgün edildi;
_____________________________________
Yeni Tang kitabı, Cilt 215-1.  Yeni Tang kitabı, Cilt 2.  Yeni Tang kitabı, Cilt 195. 

"初，突厥突利可汗之弟結社率從突利入朝，歷位中郎將。
  
居家無賴，怨突利斥之，乃誣告其謀反，上由是薄之，久不進秩。結社率陰結故部落，

得四十餘人，謀因晉王治四鼓出宮，開門辟仗，馳入宮門，直指御帳，可有大功。

甲申，擁突利之子賀邏鶻夜伏於宮外，會大風，晉王未出，結社率恐曉，遂犯行宮，

逾四重幕，弓矢亂髮，衛士死者數十人。折衝孫武開等帥眾奮擊，

久之，乃退，馳入御廄，盜馬二十餘匹，北走，度渭，欲奔其部落，

追獲，斬之，原賀邏鶻投於嶺表。

" Çeviri açıklamaları: 資治通鑑/卷195 = Tzu chih t'ung chien, Cilt 195. 初，

突厥突利可汗之弟結社率從突利入朝，歷位中郎將。 =  

Önce Göktürk Tuli Kağan'ın kardeşi Tuli'ye refakaten Çin'in başkentine geldi.  

Rütbesi Orta Seviyeli Generallığa kadar yükseltildi.   

居家無賴，怨突利斥之，乃誣告其謀反，上由是薄之，久不進秩。 =  

Düzenbaz olduğu için Tuli Kağan tarafından dışlandı 

kin besledi ve iftira atıp Tang Hanedanı'na karşı 

isyan etmeyi planlamakta olduğunu ihbar etti. 

İmparator (Chieh-she-shuai'yi) önemsemez oldu ve rütbesi uzun süre yükselmedi. 

結社率陰結故部落，得四十餘人，謀因晉王治四鼓出宮，

開門辟仗，馳入宮門，直指御帳，可有大功。 = 

Chieh-she-shuai gizlice eski kabilesiyle anlaşıp 40 küsür kişiyi aldı. 

Chin Kralı Li Chih 'in "dördüncü davul" (saat) unda dışarı çıkarken 

açılacak kapıdan yararlanarak sarayın içine girip 

doğrudan imparatorun yatak odasını basarsa 

başarı ihtimali yüksek (olduğunu düşündü).  甲申，擁突利之子賀邏鶻夜伏於宮外，

會大風，晉王未出，結社率恐曉，遂犯行宮，逾四重幕，弓矢亂髮，衛士死者數十人。 =  

Tuli'nin oğlu Holoku'yu himaye altına alıp gece sarayın dışında gizlediler. 

Şiddetli rüzgar esti. Li Chih henüz çıkmadı. 

Chieh-she-shuai şafak vaktinin gelmesinden endişe etti. 

Nihayet sarayı istila etti. Dört katmanlı perdeyi aştılar. Rastgele ok attılar. 

Onlarca muhafızı öldürdüler.

折衝孫武開等帥眾奮擊，久之，乃退，馳入御廄，盜馬二十餘匹，北走，度渭，欲奔其部落，

追獲，斬之，原賀邏鶻投於嶺表。 =  

Sun Wukai ve adamları askerlere komuta edip şiddetle karşılık verdiler. 

Sonunda geri çevirdiler. İsyancılar imparatorun ahırına sığındılar. Yirmi küsür atı çaldılar. 

Kuzeye kaçıp Vey Nehri'yi geçip kendi kabilelerine sığınmak istediler. Yakalanıp kesildiler. 

Ho-lo-ku geri alındı ve Lingwai'ye sürgün edildi.
_____________________________________
Yeni Tang kitabı, Cilt 215-1.   

"後入朝，死並州道中，年二十九，帝為舉哀，亦詔文本文其墓，子賀邏鶻嗣。

" Çeviri açıklamaları: 後入朝 = Daha sonra Çin'in başkentine geldi. 

死並州道中， = Yolunda Pingchou'fs öldü. 年二十九，= Yaşı 29 idi. 

帝為舉哀 = İmparator bundan çok üzüldü. 

亦詔文本文其墓 = Tsen Wenpen'e mezarı için bir kitabe yazdırdı. 

子賀邏鶻嗣。 = Oğlu Holoku ardılı oldu.
_____________________________________
 

Jiucheng Gōng Sarayı

Chiu-ch'eng gōng Sarayı

Bugünkü Şenşi Eyaleti Linyou İlinde bulunan T'ien-t'ai Dağı'nda (天台山, tiāntái shān)

Sui imparatoru Wendi tarafından 593 - 595 yılları arasında Jenshou gōng Sarayı  

(仁壽宮 / 仁寿宫, rénshòu gōng) adıyla inşa edilmiş ve daha sonra 

631 yılında Tai Tsung tarafından tadilat edilip 

Chiu-ch'eng Sarayı olarak adlandırılmıştır.  

632 baharında Tai Tsung'un dönemin önde gelen halk sanatçısı 

Ouyang Hsun (歐陽詢 / 欧阳询, ōuyáng xún)'a yazdırdığı 

Chiu-ch'eng kung Li-ch'üan-ming  

(九成宮醴泉銘 / 九成宫醴泉铭, jiǔchéng gōng lǐquánmíng) adlı eseri ile bilinir. 

Tai Tsung  Mart - Ekim 632, Mayıs - Ekim 633,
 

Mart - Ekim 634 tarihleri arasında bu sarayda kalmış
 

ancak 635 - 638 yılları arasında 

babası ve eşinin ölümleri münasebetiyle hiç kalmamıştır. 

 


Daha sonra Nisan - Ekim 639 tarihleri arasında kaldıysa'da 

ondan sonra hayat boyunca hiç kalmamıştır.

Tai Tsung'un dokuzuncu çocuğu olan Chin Kralı Li Chih,
 

Kao Tsung olarak tahta geçtikten sonra 651 yılında 

Wan-nien Sarayı (萬年宮 / 万年宫, wànnián gōng) olarak adlandırıldı 

ve sarayın güzelliğini öven kitabeyi bizzat yazıp diktirdi.

Ancak 

iki hafta sonra sel basıp kendisini zar zor kurtardıysa'da 

3.000 kişi hayatını kaybetti.  

Ondan sonra Kao Tsung bu saraydan uzaklaştı

ve 667 yılında tekrar Chiu-ch'eng Sarayı olarak adlandırıp 

birkaç kez ziyaret etti.
_____________________________________

Yuan Jiang tarafından çizilmiş Chiu-ch'eng kung (The Palace of Nine Perfections) 

The Metropolitan Museum of Art

Chie-shih-shuai - Prof. Dr. Ahmet Taşağıl

6- Chie-shih-shuai'ın Gök-Türkleri Bağımsızlığa Kavuşturma Teşebbüsü ve Gök-Türklerin 
Geri Gönderilmeye Başlanması

639 yılının baharında Gök-Türklerden Çin'e sığınan 

Türk beylerinden birinin isyana kalkıştığı görülmektedir.
 
T'u-li Kagan'ın kardeşi Chie-shih-shuai 629 yılında ağabeyiyle Çin'e gelmişti.
 
Diğer Gök-Türk ileri gelenlerine Çin unvanları dağıtılırken 

Chie-shih-shuai'a da chung-lang generalliği rütbesi verildi.
 
Daha sonra saray muhafızları generalliğine yükseltildi.
 
Çapkın bir karaktere sahip olduğu ve bu yüzden ağabeyi tarafından azarlandığı
 
Çin kaynakları tarafından bildirilmektedir [1].

 
T'u-li Kagan'la kardeşi Chie-shih-shuai'ın arası bu sebeple açılmış olmalıdır.
 
Çünkü, Chie-shih-shuai da daha sonra T'u-li'yi hainlikle suçlamıştır.
 
Hatta daha da ileri giderek onu imparator T'ai-tsung'a şikayet etmiştir.
 
T'u-li gerçekten Doğu Gök-Türk Devleti'nin Çin'e karşı en kuvvetli olduğu dönemde ağabeyi 

İl Kagan'a rağmen Çinli veliaht Li-Shih-min (sonradan imparator T'ai-tsung) ile anlaşarak
 
devletine ihanet etmişti.
 
Nihayet henüz Gök-Türk Devleti yıkılmadan bir hainlik daha yapmış,
 
gidip T'ang hanedanına teslim olmuştu.
 
Chie-shih-shuai ağabeyinin bu ihanetini görmemiş idi. İmparator T'ai-tsung
 
Chie-shih-shuai'ın [2] ithamlarını dikkate almadığı gibi aksine onu küçümsedi.

 
Kendi soyundan gelenlerle gizli irtibat kuran Chie-shih-shuai kırktan fazla 

Gök-Türk kabile şefiyle gizli anlaşma sağlamayı başarmıştı.
 
Yeğeni Ho-lo-hu'yu da kendi tarafına çekti.
 
Ho-lo-hu, T'u-li Kagan'ın oğlu idi ve o da Çinliler tarafından makam ve

unvanlarla taltif edilmişti.
 
Chie-shih-shuai'ın gizli ittifak kurduğu kişilerin daha önce 630 yılında
 
Çin sarayına gelip unvan ve makamlar alan Gök-Türk kabile reisleri
 
veya onların yakınları olduğu anlaşılmaktadır.
 
Yapılan plana göre olay şöyle gelişecekti.
 
Chin prensi Li Chih, geceleri çıkıp dolaşıyordu.
 
Aniden ileri atılıp onu yakalayacaklardı.
 
Chiou-ch'eng-kung sarayından sabaha karşı çıkacak,
 
o esnada saray kapısı açık olacak ve kapı nöbetçileri çekileceklerdi.
 
Chie-shih-shuai ve arkadaşları bundan faydalanarak saraya girecekler,
 
imparator T'ai-tsung'un bulunduğu yere gidip, onu esir edeceklerdi.
 
Eğer başarılı olurlarsa Ho-lo-hu lider (kagan) seçilecekti.

 
O gece Chie-shih-shuai'ın arkadaşları sarayın civarında gizlenip beklemeye başladılar.
 
Fakat, bu sırada büyük bir fırtına patlak verdi.
 
Prens Li Chih saraydan çıkmadı.
 
Chie-shih-shuai planlarının anlaşılacağını zannederek,
 
saraya hücum edip T'ai-tsung'u kaçırmak kararını verdi.
 
Saray muhafızlarıyla çarpışa çarpışa dört savunma hattını yardılar.
 
Orta askeri barakalara dahi ulaşıp saldırdılar.
 
Muhafızlar tam dağılmış iken ''Her yerde hücum eden (Ch'e-tsung) general'' unvanlı
 
Sun Wu-k'ai saraya yardıma geldi. Chie-shih-shuai ve arkadaşları neticede
 
sarayın ahırından at çalıp kaçmaya başladılar.
 
Wei Irmağını geçip, eski topraklarına ulaşmak istiyorlardı.
 
Sınırdaki devriyeler tarafından öldürüldüler.
 
Sadece Ho-lo-hu idam edilmedi. Affedilip Çin'in içlerindeki Ling-wai'a sürüldü [3].

 
Bu ayaklanma hareketi kısa sürede bastırılmış olmasına rağmen
 
T'ang hanedanının başta imparator T'ai-tsung olmak üzere bütün idarecilerini korkuttu.
 
Bütün vezirler imparatora 

Gök-Türklerin Çin'de ikametlerinin kendi ülke çıkarları açısından mümkün olmadığını belirttiler.
 
Dokuz yıldan beri kuzey Çin ve başkent Ch'ang-an'da ikamet eden Gök-Türklerin 

her an T'ang İmparatorluğu için tehlike teşkil ettiği hissediliyordu.
 
Arkasından hemen Gök-Türklerin Çin'den çıkarılabilmesi için hazırlıklara başlandı.

Kaynakça

1. TCTC (Tsu-Chih T'ung-chien) 195 s. 6147; THY (T'ang Huei Yao) 94, s. 1689.
2. TCTC 195, aynı yer
3. HTS (Hsin T'ang shu) 215A. s.6039 ve de TCTC 195 aynı yer; THY 94, 1690; TT (T'ung Tien) aynı yer; WHTK (Wen-hsien T'ung-k'ao) 2690b; Liu, I, 151 vd., 203 vd.; Chang Jen-t'ang, s.106108; Liu İ-t'ang, aynı makale, s.149.

Gök-Türkler I-II-III, 2 cilt bir arada 2. Baskı, sf: 242-243, Türk Tarih Kurumu Yayınları-2014,
Prof. Dr. Ahmet Taşağıl