Göktürk Kağanlığı
Chieh-she-shuai'nin Okunuşu: Çie-Şe-Şuai
A-shih-na Chieh-she-erh veya Ashina Jiesheer (Çince: Geleneksel: 阿史那結社爾 / Basit.: 阿史那结社尔,
Pinyin: āshǐnà jiēshèěr, Wade-Giles: ashihna chieh-she-erh,
Orta Çağ Çincesi: (Guangyun): ʔɑ-ʃĭə˥-nɑ˩ kiet-ʑĭa˥-nʑĭe˥) ya da
A-shih-na Chieh-she-shuai veya Ashina Jiesheshuai, Geleneksel: 阿史那結社率 / Basit.: 阿史那结社率,
Pinyin: āshǐnà jiēshèshuai, Wade-Giles: ashihna chieh-she-shuai,
Orta Çağ Çincesi: (Guangyun): ʔɑ-ʃĭə˥-nɑ˩ kiet-ʑĭa˥-ʃĭuĕt, d. ? - ö. 639),
Ashina Shihpopi (d. 602 - ö. 631) (Tölis Kağan,Tuli Kağan)
Ashina Li Simo (d. 583 - ö. 647) (Li Simo,Chilipi Kağan,Çelebi Kağan)
Ashina Hexiangu (d. ? - ö. ?) (Ho-lo-ku,Heluogu)
Ashina İllig Kağan (d. ? - ö. 634)
(İl Kağan,xiélì kěhàn,hsieh-li k'o-han, Baghatur Shad,Ashina Duobi/To-pi ) _____________________________________
_____________________________________
Ashina Chieh-she-shuai kimdir ?
Chieh-she-shuai'nin Okunuşu: Çie-Şe-Şuai
A-shih-na Chieh-she-erh veya Ashina Jiesheer (Çince: Geleneksel: 阿史那結社爾 / Basit.: 阿史那结社尔,
Pinyin: āshǐnà jiēshèěr, Wade-Giles: ashihna chieh-she-erh,
Orta Çağ Çincesi: (Guangyun): ʔɑ-ʃĭə˥-nɑ˩ kiet-ʑĭa˥-nʑĭe˥) ya da
A-shih-na Chieh-she-shuai veya Ashina Jiesheshuai, Geleneksel: 阿史那結社率 / Basit.: 阿史那结社率,
Pinyin: āshǐnà jiēshèshuai, Wade-Giles: ashihna chieh-she-shuai,
Orta Çağ Çincesi: (Guangyun): ʔɑ-ʃĭə˥-nɑ˩ kiet-ʑĭa˥-ʃĭuĕt, d. ? - ö. 639),
Ashina Shihpopi (d. 602 - ö. 631) (Tölis Kağan,Tuli Kağan)
Ashina Li Simo (d. 583 - ö. 647) (Li Simo,Chilipi Kağan,Çelebi Kağan)
Ashina Hexiangu (d. ? - ö. ?) (Ho-lo-ku,Heluogu)
Ashina İllig Kağan (d. ? - ö. 634)
(İl Kağan,xiélì kěhàn,hsieh-li k'o-han, Baghatur Shad,Ashina Duobi/To-pi ) _____________________________________
 |
| Gaozong (d.628 - ö. 683) (Li Chih,Li Zhi) |
 | ||
| Tai Zong (d.599 - ö. 649) (Li Shimin) |
_____________________________________
Ashina Chieh-she-shuai Doğu Göktürk Kağanlığında
Aşina ailesi'nin mensuplarından ve Çin Tang Hanedanında
Chunglangchiang (Zhonglangjang, 中郎將, "Korgeneral")lığa kadar yükseltilen
Fan-chiang (蕃將 / 蕃将, fānjiāng, "Yabancı general")lardandır.
Şipi Kağan'ın oğullarından olup
Şipi Kağan'ın oğullarından olup
"Tuli Kağan"(突利可汗, Tölis qaγan, küçük kağan) unvanını kullanan
Ashina Shihpopi (阿史那什缽苾 / 阿史那什钵苾, āshǐnà shénbōbié)'nin kardeşidir.
_____________________________________
Tang'a geliş
Tang'a geliş
27 Mart 630 tarihinde
Yin Dağları (Çogay) civarında meydana gelen Yin-shan (陰山之戰 / 阴山之战, yīnshān zhī zhàn)
Muharebesi'nde Tang Hanedanlığı Doğu Göktürk Kağanlığı'nı yendi.
Muharebesi'nde Tang Hanedanlığı Doğu Göktürk Kağanlığı'nı yendi.
İllig Kağan ve binlerce Göktürklü Çinlilere esir düşerek Tang Hanedanlığı başkenti
Chang-an’a götürüldüler. Böylece Doğu Göktürk Kağanlığı 630 yılında yıkıldı.
Chang-an’a götürüldüler. Böylece Doğu Göktürk Kağanlığı 630 yılında yıkıldı.
Göktürkler için 50 yıl sürecek olan sıkıntılı ve acılı esaret dönemi başladı.
Bazı Türk soyluları Çin ordusuna alındı. Chieh-she-shuai bu soylular arasında yer aldı.
İllig Kağan'ın esir düşüp Doğu Göktürk Kağanlığı'nın yıkılmasından önce,
21 Aralık 629 tarihinde
ağabeyi (aynı zamanda Tai Tsung'un kan kardeşi) Tölis Kağan'ın
Tang Hanedanı'na sığınmasıyla birlikte geldi ve zamanla yükseldi.
Chieh-she-shuai'nin rütbesi yükseltirerek Orta seviyeli general rütbesine
(Generalin bir altı) kadar yükseltildi.
Tang Hanedanı'na sığınmasıyla birlikte geldi ve zamanla yükseldi.
Chieh-she-shuai'nin rütbesi yükseltirerek Orta seviyeli general rütbesine
(Generalin bir altı) kadar yükseltildi.
Ancak Chieh-she-shuai düzenbaz olduğu için Tölis Kağan tarafından dışlandı.
Chieh-she-shuai ağabeyine karşı kin besledi ve Tölis Kağan'a iftira atıp
Tang Hanedanı'na karşı isyan etmeyi planlamakta olduğunu Tai Tsung'a ihbar etti.
Ondan sonra imparator Tai Tsung,
Ondan sonra imparator Tai Tsung,
Chieh-she-shuai'yi önemsemez oldu ve rütbesi uzun süre yükselmedi.
Shunchou (Eyaleti) Askeri Valiliğine atanmış Tölis Kağan,
631 yılında imparatoru ziyaret etmek üzere yola çıkıp
Pingchou'ya kadar geldiğinde hastalıktan 29 yaşında öldü.
Tai Tsung çok üzüldü ve Chungshu Shihlang (Özel Kalem Bakanlığı Müsteşarı)
Ts'en Wenpen'e bir kitabe yazdırdı.
Ardılı olarak Tölis Kağan'ın oğlu Ho-lo-ku (阿史那賀邏鶻 / 阿史那贺逻鹘, āshǐnà hèluógǔ) getirildi.
Çin imparatoru tarafından öldürülmeyen İllig Kağan, 634 yılında Çin’de öldü.
Çin imparatoru tarafından öldürülmeyen İllig Kağan, 634 yılında Çin’de öldü.
_____________________________________
Jiucheng Sarayı baskını
13 Mayıs 639 tarihinde
Tai Tsung yaz sarayı olan Chiu-ch'eng gōng Sarayı (九成宮 / 九成宫, jiǔchéng gōng)'na geldi.
Chieh-she-shuai gizlice eski kabilesiyle irtibata geçerek
yaklaşık 40 yandaşını aldı ve imparatora karşı suikastı planladı.
Jiucheng Sarayı'ından Tai Tsung'un prensi olup
Tai Tsung'un ölümünden sonra Kao Tsung olarak tahta geçecek olan
Chin Kralı Li Chih 'in dışarı çıkarken açılacak kapıdan yararlanarak sarayın içine girerek
doğrudan imparatorun yatak odasını basarak başarılı olabileceğini düşündü.
19 Mayıs 639 tarihinde
Ho-lo-ku'yu korumaya alıp gece sarayın dışında gizlediler.
Ancak o gün şiddetli esen rüzgar ve sağnak halinde yağan yağmur yüzünden
Ancak o gün şiddetli esen rüzgar ve sağnak halinde yağan yağmur yüzünden
Li Chih Saray'dan dışarı çıkmadı. Li Chih'in gelişi gecikince
Nihayet Sarayı istila etti.
Chieh-she-shuai ve 40 Çerisi dört katlı perdeyi aştılar.
Rastgele ok attılar. Onlarca muhafızı öldürdüler.
Ancak (Jiucheng Sarayı) Saray muhafızları ve askerleri
dışarıdan gelen destek birlikleri tarafından desteklendi.
Göktürkler yüzlerce Tang askerlerini öldürdü ama binlercesi üzerlerine saldırmaya devam etti.
Sonunda Sun Wu-k'ai ve adamları mücadele ederek isyancıları geri çevirdiler.
İsyancılar imparatorun ahırına sığındılar ve 20 küsür atı çalıp Kuzeye kaçtılar.
İsyancılar imparatorun ahırına sığındılar ve 20 küsür atı çalıp Kuzeye kaçtılar.
Vey Nehri'yi geçip kendi kabilelerine sığınmak istediler.
Takip eden Tang askerleri tarafından yakalandılar ve kılıçla kesilerek öldürüldüler.
Tuli Kağan'ın oğlu Ho-lo-ku geri alındı ve Lingwai'ye sürgün edildi.
_____________________________________
İsyan sonrası
Chieh-she-shuai'nin isyanından sonra
Göktürklerin Sarı Irmak'ın güneyinde bulunmalarının iyi omadığını dile getirenler çoğaldı.
Tai Tsung'da Göktürk siyasetini değiştirmeye karar verdi.
13 Ağustos 639 tarihinde Tai Tsung,
"Sarayı Muhafız Birliği Sağ Wu-wei Büyük General",
Hua Eyaleti Askeri Müsteşarı ve Huai-hua Vilâyet Kralı olan
Li Simo (Aşina Simo)'yu Chilipi Kağan olarak atadı
ve Kutao'nun verilmesine, çeşitli eyaletlerde oturan
ve Kutao'nun verilmesine, çeşitli eyaletlerde oturan
Göktürk ve etnik azınlıkları Sarı Irmak'ın kuzeyine götürmesine
ve orada surlar inşa ederek uzun süre sınır kalelerini muhafaza etmesine dair ferman çıkardı.
Ancak Chilipi Kağan Seyantolardan korkarak kaleden çıkmak istemeyince Tai Tsung,
Sinong (Tarım Bakanı) Kuo Sipen'i Seyontolara yollayarak,
Göktürklerle savaşmaması talimatını verdi.
Not:The Xueyantuo-Seyanto'lar Türktür.
Syr-Tardush - Sir Tarduş'lar.
Syr-Tardush - Sir Tarduş'lar.
_____________________________________
Kutluk Kağan'ın 17 kişi ile başlattığı özgürlük mücadelesi,
Göktürk Devleti'nin yeniden kurulması ve eski gücüne ulaşması ile tamamlandı.
_____________________________________