6- Chie-shih-shuai'ın Gök-Türkleri Bağımsızlığa Kavuşturma Teşebbüsü ve Gök-Türklerin
Geri Gönderilmeye Başlanması
639 yılının baharında Gök-Türklerden Çin'e sığınan
Türk beylerinden birinin isyana kalkıştığı görülmektedir.
T'u-li Kagan'ın kardeşi Chie-shih-shuai 629 yılında ağabeyiyle Çin'e gelmişti.
Diğer Gök-Türk ileri gelenlerine Çin unvanları dağıtılırken
Chie-shih-shuai'a da chung-lang generalliği rütbesi verildi.
Daha sonra saray muhafızları generalliğine yükseltildi.
Çapkın bir karaktere sahip olduğu ve bu yüzden ağabeyi tarafından azarlandığı
Çin kaynakları tarafından bildirilmektedir [1].
T'u-li Kagan'la kardeşi Chie-shih-shuai'ın arası bu sebeple açılmış olmalıdır.
Çünkü, Chie-shih-shuai da daha sonra T'u-li'yi hainlikle suçlamıştır.
Hatta daha da ileri giderek onu imparator T'ai-tsung'a şikayet etmiştir.
T'u-li gerçekten Doğu Gök-Türk Devleti'nin Çin'e karşı en kuvvetli olduğu dönemde ağabeyi
İl Kagan'a rağmen Çinli veliaht Li-Shih-min (sonradan imparator T'ai-tsung) ile anlaşarak
devletine ihanet etmişti.
Nihayet henüz Gök-Türk Devleti yıkılmadan bir hainlik daha yapmış,
gidip T'ang hanedanına teslim olmuştu.
Chie-shih-shuai ağabeyinin bu ihanetini görmemiş idi. İmparator T'ai-tsung
Chie-shih-shuai'ın [2] ithamlarını dikkate almadığı gibi aksine onu küçümsedi.
Kendi soyundan gelenlerle gizli irtibat kuran Chie-shih-shuai kırktan fazla
Gök-Türk kabile şefiyle gizli anlaşma sağlamayı başarmıştı.
Yeğeni Ho-lo-hu'yu da kendi tarafına çekti.
Ho-lo-hu, T'u-li Kagan'ın oğlu idi ve o da Çinliler tarafından makam ve
unvanlarla taltif edilmişti.
Chie-shih-shuai'ın gizli ittifak kurduğu kişilerin daha önce 630 yılında
Çin sarayına gelip unvan ve makamlar alan Gök-Türk kabile reisleri
veya onların yakınları olduğu anlaşılmaktadır.
Yapılan plana göre olay şöyle gelişecekti.
Chin prensi Li Chih, geceleri çıkıp dolaşıyordu.
Aniden ileri atılıp onu yakalayacaklardı.
Chiou-ch'eng-kung sarayından sabaha karşı çıkacak,
o esnada saray kapısı açık olacak ve kapı nöbetçileri çekileceklerdi.
Chie-shih-shuai ve arkadaşları bundan faydalanarak saraya girecekler,
imparator T'ai-tsung'un bulunduğu yere gidip, onu esir edeceklerdi.
Eğer başarılı olurlarsa Ho-lo-hu lider (kagan) seçilecekti.
O gece Chie-shih-shuai'ın arkadaşları sarayın civarında gizlenip beklemeye başladılar.
Fakat, bu sırada büyük bir fırtına patlak verdi.
Prens Li Chih saraydan çıkmadı.
Chie-shih-shuai planlarının anlaşılacağını zannederek,
saraya hücum edip T'ai-tsung'u kaçırmak kararını verdi.
Saray muhafızlarıyla çarpışa çarpışa dört savunma hattını yardılar.
Orta askeri barakalara dahi ulaşıp saldırdılar.
Muhafızlar tam dağılmış iken ''Her yerde hücum eden (Ch'e-tsung) general'' unvanlı
Sun Wu-k'ai saraya yardıma geldi. Chie-shih-shuai ve arkadaşları neticede
sarayın ahırından at çalıp kaçmaya başladılar.
Wei Irmağını geçip, eski topraklarına ulaşmak istiyorlardı.
Sınırdaki devriyeler tarafından öldürüldüler.
Sadece Ho-lo-hu idam edilmedi. Affedilip Çin'in içlerindeki Ling-wai'a sürüldü [3].
Bu ayaklanma hareketi kısa sürede bastırılmış olmasına rağmen
T'ang hanedanının başta imparator T'ai-tsung olmak üzere bütün idarecilerini korkuttu.
Bütün vezirler imparatora
Gök-Türklerin Çin'de ikametlerinin kendi ülke çıkarları açısından mümkün olmadığını belirttiler.
Dokuz yıldan beri kuzey Çin ve başkent Ch'ang-an'da ikamet eden Gök-Türklerin
her an T'ang İmparatorluğu için tehlike teşkil ettiği hissediliyordu.
Arkasından hemen Gök-Türklerin Çin'den çıkarılabilmesi için hazırlıklara başlandı.
Kaynakça
- TCTC (Tsu-Chih T'ung-chien) 195 s. 6147; THY (T'ang Huei Yao) 94, s. 1689.
- TCTC 195, aynı yer
- HTS (Hsin T'ang shu) 215A. s.6039 ve de TCTC 195 aynı yer; THY 94, 1690; TT (T'ung Tien) aynı yer; WHTK (Wen-hsien T'ung-k'ao) 2690b; Liu, I, 151 vd., 203 vd.; Chang Jen-t'ang, s.106108; Liu İ-t'ang, aynı makale, s.149.
Prof. Dr. Ahmet Taşağıl